Tendencija odloženog rađanja, koja je globalni fenomen, za posledicu ima sve brojnije slučajeve osoba koje žele da imaju potomstvo nakon onkološkog lečenja, kako ginekoloških tako i neginekoloških organa, među kojima su najčešći karcinomi dojke, štitaste žlezde i melanom. Prema preporukama Američkog udruženja za humanu reprodukciju, uvek je potrebno pre onkološkog lečenja proceniti da li je pacijentkinja zainteresovana za očuvanje reprodukcije, a zatim sa supspecijalistom iz oblasti fertiliteta proceniti rizik od gubitka reproduktivne funkcije, da bi se pravovremeno preduzele metode za očuvanje plodnosti pre započinjanja onkološkog lečenja.

Kako ističe profesor dr Katarina Stefanović, načelnica Odeljenja za očuvanje fertiliteta Klinike za ginekologiju i akušerstvo Univerzitetskog kliničkog centra Srbije, mere za očuvanje plodnosti mogu se primeniti pre, ali i tokom lečenja, a jedna od njih je i takozvana poštedna hirurgija, u slučaju lečenja tumora reproduktivnih organa, koja se kod nas primenjuje već nekoliko decenija, uz poštovanje najnovijih preporuka.

– Broj ovih pacijentkinja je poslednjih godina dodatno uvećan, zbog poboljšanja stopa za lečenje malignih bolesti, pri čemu se, kada je reč o mlađim ženama obolelim od karcinoma, smatra da skoro dve trećine imaju velike šanse za petogodišnje preživljavanje, odnosno izlečenje. Sve je brojnija populacija mladih pacijentkinja koje se suočavaju sa dijagnozom maligne bolesti, a da prethodno nisu ostvarile potomstvo, uz statistički podatak da je jedna od 50 takvih žena mlađa od 40 godina. Starosna granica za rađanje je pomerena, pa je samim tim i taj broj veći – naglašava dr Stefanović.

Kako primena hemioterapije, posebno kod karcinoma dojke i genitalnih organa, ima toksično dejstvo na jajne ćelije i spermatozoide, onda očuvanje potomstva uglavnom podrazumeva krioprezervaciju, to jest zamrzavanje tkiva jajnika, jajnih ćelija, embriona i spermatozoida pre započinjanja terapije.

– Kod nas na Univerzitetskoj klinici za ginekologiju i akušerstvo sprovodi se program krioprezervacije od 2009. godine na odeljenju vantelesne oplodnje, opremljenom savremenom tehnologijom uz prisustvo dugogodišnje iskusne ekipe na čelu s prof. dr Vidaković. Ostvarivanje trudnoće kod ovih pacijentkinja se najčešće realizuje nekom od metoda asistirane reprodukcije, što ponekad zahteva kompleksnu pripremu i dijagnostiku. Klinici se obraća i sve veći broj žena koje se u trudnoći suočavaju s malignom bolešću, a naš rad sa ovim pacijentkinjama najbolje se ogleda kroz timski pristup preko Konzilijuma za kancer i humanu reprodukciju, koji datira još od 2013. godine, a formiran je na inicijativu profesorke Vesne Kesić – ističe dr Stefanović.

Rad konzilijuma ima za zadatak praćenje, dijagnostiku kao i načine završavanja ovih rizičnih trudnoća, uz često vaganje šta je najbolje i za plod i za trudnicu. Smatra se da je danas rizik za trudnoću i kancer 0,1 odsto, odnosno pojavi se jedan slučaj na svakih hiljadu porođaja, pri čemu je karcinom dojke najučestaliji tumor u trudnoći, što je i u skladu sa globalnim povećanjem incidence ovog maligniteta kod žena. Javljaju se i karcinomi grlića, melanomi, limfomi kao i drugi hematološki maligniteti.

– U najvećem broju slučajeva nije neophodno prekidati trudnoću ukoliko se tokom nje javi maligna bolest, osim u slučajevima agresivnih formi tumora dojke ili odmaklih stadijuma tumorske bolesti dojke, limfoma ili akutne leukemije, kad kojih je trudnoća na samom početku. Odluke donosi tim lekara supspecijalista iz različitih oblasti pri čemu pacijentkinja, ipak, ima poslednju reč. Jedna od novina na našoj klinici je i formiranje odeljenja za očuvanje fertiliteta i onkofertilitet, koje je dosad funkcionisalo kroz ambulantni rad više savetovališta, gde se pacijentkinje mogu svakodnevno javljati i zakazati konsultacije, a zatim se po potrebi sastaje konzilijum lekara koji će zajedno s pacijentkinjom učestvovati u donošenju odluke o daljem lečenju. Svaka mlada žena koja ima rak može dobiti informaciju o načinu na koji može sačuvati svoju fertilnost i metodama shodno godinama, vrsti tumora i ostalim individualnim karakteristikama, uz ultrazvučni pregled, kao i ostalu neophodnu dijagnostiku – kaže dr Stefanović i napominje da je jedna od novina i imenovanje ove klinike kao referentne ustanove za onkofertilitet i očuvanje fertiliteta od strane Ministarstva zdravlja, zahvaljujući direktoru klinike, koji je prepoznao potrebu za ovim vidom centralizacije lečenja i praćenja pacijentkinja.

Kroz ovu kliniku ne prolaze samo pacijentkinje iz Srbije već iz čitavog regiona, Crne Gore, Bosne i Hercegovine, ali i obolele iz privatnih ustanova i drugih univerzitetskih centara.

– Savremena ginekološka praksa razvija konzervativni pristup u lečenju početnih stadijuma ginekoloških maligniteta, što ne omogućava samo očuvanje reprodukcije nego i hormonsku ravnotežu u organizmu. Na klinici se ovaj tretman primenjuje kod početnih stadijuma karcinoma grlića materice, početnih stadijuma manje agresivnih tumora jajnika, premalignih promena i početnih malignih promena sluznice materice, ali i kod žena sa gestacijskim trofoblastnim bolestima. U kom stepenu će biti narušena, odnosno očuvana funkcija reproduktivnih organa zavisi i od vrste tumora, organa, načina lečenja, ali i od godina pacijentkinja i eventualnog oporavka menstruacionog ciklusa nakon posledične hemioterapije. Procenjuje se da se oko osam odsto žena sa ginekološkim kancerom nalazi upravo u reproduktivnom periodu – kaže dr Stefanović.

Tokom skoro desetogodišnjeg rada konzilijuma, kao i savetovališta za onkofertilitet više od nekoliko stotina pacijentkinja prošlo je kroz lečenje, a veliki broj njih je i realizovao trudnoću. Jedna od vizija klinike u daljem radu je korak više ka očuvanju plodnosti žene, ne samo u slučaju malignih bolesti već i kod mnogih drugih bolesti koje remete reproduktivnu funkciju. Pod tim se podrazumevaju mnogobrojna testiranja na nasledne familijarne kancer sindrome, otkrivanje naslednih loših mutacija i mnoge druge probleme koji utiču na smanjenje reproduktivne sposobnosti i ubrzavanje biološkog starenja.